Spis treści
Umiejętność wiązania lin i sznurów tak, aby węzeł się nie rozplątywał, często kojarzona jest z harcerstwem czy żeglarstwem. Jednak nie ma wątpliwości, że przydaje się ona w mnóstwie innych dziedzin życia, od majsterkowania w domu, ogrodzie bądź na działce, do holowania auta w awaryjnej sytuacji czy nawet dekorowania wnętrz. W historii znamy przykłady używania węzłów jako pisma czy jednostki miary. Dziś, dzięki internetowi, nie musimy już poświęcać mnóstwa czasu na kursy żeglarskie czy wyjazdy na obozy w lesie, aby nauczyć się tej sztuki. Przyjrzyjmy się więc historii węzłów oraz kilku prostym i przydatnym przykładom.
Węzeł prosty
Jest to podstawowa metoda łączenia dwóch kawałków lin o zbliżonej średnicy. Sytuacje takie często napotyka się na statkach, ale również w domowych i ogrodowych konstrukcjach. Dawniej ozdabiano za pomocą tak zaplecionych lin stroje, przypisywano im symboliczne znaczenie, a dziś często stanowią one podstawę różnego rodzaju dekoracji z lin (np. makram, o których pisaliśmy TUTAJ).
Węzeł ratowniczy
Zwany też tatrzańskim lub bezpiecznym, ponieważ służy często do wciągania czy podnoszenia ludzi i przedmiotów. Jest to po prostu pętla, niezaciskająca się – raz zawiązana, nie zmienia ona swojej wielkości. W przypadku wspinaczki, można zawiązać węzeł ratowniczy wokół siebie, uzyskując w ten sposób prymitywną uprząż. W standardowej wersji pętla doskonale sprawdza się, przy odpowiednio solidnej linie, do mocowania przedmiotów, które chcemy gdzieś zawiesić, podnieść lub ciągnąć. Co bardziej wprawni żeglarze i górale potrafią rzekomo wiązać ten węzeł jedną ręką.
Węzeł kotwiczny
Wbrew pozorom, nie służy tylko do obsługi kotwic na statkach. Najczęściej zawiązuje się to łączenie na uchach, rączkach np. od wiader, pierścieniach i innych uchwytach. W przeciwieństwie do węzła ratowniczego, węzeł kotwiczny zaciska się przy przyłożeniu siły. Dzięki temu lina bardzo dobrze przylega i okręca się wokół nawet bardzo niewielkich rozmiarów przedmiotów, zapewniając pewny chwyt oraz dużą wytrzymałość – obciążona lina pracuje wtedy pod różnymi kątami, co zmniejsza jej zużycie. Dlatego takie wiązanie stosuje się do unoszenia ciężkich wiader lub innych pojemników wyposażonych w ucha czy pierścienie, a także do holowania samochodów lub podwieszania różnych rzeczy.
Węzeł katowski
Dobrze znamy jego wygląd z historii i filmów, ale jego zastosowanie przekracza jedynie pozbawianie życia. Pętla zawiązana w ten sposób pod wpływem ciężaru dostosowuje swoją wielkość do rozmiarów przedmiotu, na który została założona, służy więc do podwieszania materiałów, które trudno jest zaczepić węzłami kotwicznymi czy ratowniczymi. Można też ręcznie regulować to, jak duża jest pętla. Węzeł ten potrafi też zapewnić linie dużą wytrzymałość, ponieważ lina jest kilkukrotnie owinięta w najbardziej obciążonym miejscu. Co więcej, charakterystyczny wygląd tej pętli sprawia, choć może to brzmieć dziwnie, że może być używana do dekoracji, w szczególności przy imprezach okolicznościowych, np. Halloween, czy też w scenografiach oraz po prostu w miejscach, gdzie trzeba coś podwiesić.
Inne przydatne węzły
Za pomocą węzła poprzecznego połączymy dwa kijki, pręty czy belki ułożone prostopadle (tworzące znak plusa). Alternatywą jest wiązanie po przekątnej, które pozwala W ten sposób można zbudować prostą konstrukcję (np. szałas), stojak czy podpórkę. Często zdarza się przy budowie altanki, wiaty czy huśtawki, że chcemy spojrzeć, jak pewne elementy będą wyglądać, zanim je połączymy na stałe śrubami i gwoździami. Bywa też, że potrzebujemy, aby dwie belki trzymały się ze sobą podczas ich przewiercania lub sklejania.
Węzłem, który wiążemy na końcu liny, aby stworzyć tam odpowiedni chwyt, jest popularna ósemka. Jak nazwa wskazuje, kształtem przypomina cyfrę 8 lub znak nieskończoności – aby go zawiązać, wystarczy właśnie w ten sposób zapleść koniec sznura. Przez swój nieco symboliczny wygląd, węzeł ten może doskonale pełnić ozdobne funkcje. Na jednym kawałku liny można zawiązać ich kilka i takim odcinkiem sznurka opleść doniczkę, słupek lub dowolny inny przedmiot w naszym domu i ogrodzie.
Na pewno jednym z bardziej przydatnych na co dzień węzłów, przynajmniej dla połowy z nas, jest ten, którym wiążemy krawat. Mamy do wyboru aż kilkadziesiąt typów zaplatania, choć wszystkie ostatecznie prowadzą do podobnego rezultatu. Popularny jest węzeł windsorski – nazwa i pomysł wzięty od królewskiej dynastii brytyjskiej – którego symetryczny, formalny wygląd wszyscy znamy. Jeszcze częściej spotykany jest wiązanie połowa windsora. Węzeł ten jest bardzo prosty, dlatego uznawany jest za klasyczny, codzienny. Zdecydowanie najszybciej zawiążemy zaś krawat w sposób zwany cztery w dłoni. Łatwo nauczyć się „obsługi” zwisu męskiego z prezentacji w formie wideo.
Tym, którzy lubią dodać do swojego oficjalnego ubioru nieco ekstrawagancji, polecamy zapoznanie się z mniej typowymi wiązaniami, np. węzłem św. Trójcy, węzłem różanym czy węzłem Merowinga (Matrixu). A może wolicie muchę?
Skąd słowo “węzeł” i jak pisano supełkami?
Etymologicznie słowo “węzeł” pochodzi od słowa “wstęga”. Słowo obecne już w staro-cerkiewno-słowiańskim jako “wąz”, stąd występowanie “węzła” w podobnej formie w niemal każdej słowiańskiej mowie. Dawniej, co po części zachowało się w niektórych dziedzinach, był też jednostką miary powierzchni ziemi, trzykrotnie mniejszą niż morg (morga).
Węzeł i język mają jeszcze jedną, wspólną odnogę w historii – pismo węzełkowe. Archeolodzy i historycy starożytności nie są zgodni co do tego, ile razy niezależnie różne kultury wynalazły kluczowy dla rozwoju ludzkości pomysł – pismo. Jeden z poglądów głosi, że wymyślenie sposobu zapisu informacji zaszło jedynie trzykrotnie, w trzech miejscach: w Sumerze, w Chinach oraz w Ameryce Południowej – w cywilizacji Caral. To właśnie lud zamieszkujący w trzecim tysiącleciu przed naszą erą okolice dzisiejszego Peru uznawany jest obecnie za twórców konceptu pisania za pomocą sznurków i supełków, choć warto zaznaczyć, że pewne formy utrwalania danych za pomocą lin i węzłów istniały również na Hawajach oraz w Chinach.
Pismo węzełkowe zwane jest kipu (ang. quipu) i szeroko używane było w imperium Inków przez tysiąclecia – jeszcze w czasach wojen z Hiszpanami w XVII wieku. Idea polega na wiązaniu supełków na sznurkach, które z kolei zwisają z poziomo ułożonej liny lub patyka (kolejność ma tu znaczenie). Czytać i pisać kipu umiała tylko specjalna kasta. Do czasów dzisiejszych przetrwało nieco ponad 800 egzemplarzy takich zapisów – wynika to z faktu, że katoliccy Hiszpanie uznali je za elementy kultów pogańskich, więc starali się je niszczyć. Większość informacji zawartych w zachowanych kipu zawiera dane liczbowe – bardzo precyzyjne spisy i rachunki, np. spisy ludności (z dokładnymi podziałami na różne grupy społeczne), informacje podatkowe, handlowe, rozliczenia, informacje o zbiorach i wydobyciu, itp. – wszystko, co potrzebne było urzędnikom w stolicy, Cusco, do zarządzania rozległym, górskim imperium. Za pomocą supełków można było dokładnie odwzorować system dziesiętny – wielkość węzełka, którą określa to, jak wiele razy obkręcono linę wokół niego, oznacza cyfrę, natomiast położenie węzełka na sznurze oznacza liczbę dziesiątek (najniżej zawieszony węzeł stanowi cyfrę jedności, następny dziesiątki, kolejny setki, itd.). Z kolei miejsce zawieszenia sznurka na głównej linie czy patyku wyznaczało, czego dotyczą dane liczby (np. pierwszy w kolejności odpowiadać mógł liczbie starszych mężczyzn w danej osadzie). Co ciekawe, nie wiadomo, czy zapis ten był uniwersalny i zunifikowany w całym imperium – mogło być tak, że każdy przedstawiciel kasty piśmienniczej miał swój unikalny kod, dialekt. Interesujące jest także to, że ok. 30% egzemplarzy kipu nie odczytano, ponieważ nie poddają się regułom odczytywania liczb, węzełki mają inny wygląd. Przypuszcza się, że są to opowieści narracyjne, np. mity czy historie inkaskich władców. Być może ich rozszyfrowanie pozwoli nam dowiedzieć się o różnych niezwykłych wydarzeniach z dziejów imperium Inków, a z pewnością pokaże, że piktogramy, litery czy znaki nie są jedyną formą przechowywania informacji. (Dla wyjątkowo zainteresowanych tematem polecamy artykuł Daniela Cossinsa „How to read Inca” w New Scientist)
Jak wybrać linę?
Doniosłość tego starożytnego, a być może nawet prehistorycznego wynalazku często pozostaje niezauważona. Tymczasem wielu osiągnięć ludzkości, szczególnie architektonicznych i podróżniczych, nie można by stworzyć bez odpowiednich sznurów. Dawniej plecione z włókien lnu czy konopi, wykorzystywane były podobnie jak dziś – do podnoszenia ciężarów i stabilnego łączenia elementów. Piramidy, świątynie, pałace, wieże i wiele innych – prawdopodobnie przy konstrukcji każdego monumentalnego budynku używano lin – najstarsze egzemplarze pochodzą z najstarszych czasów starożytnego Egiptu (nawet 3300 lat przed nasza erą). W bliższych nam czasach wielkich wypraw żeglarskich, liny, stanowiące niezwykle istotne wyposażenie statków i okrętów, pomogły Europejczykom dopłynąć do Ameryki i rozpocząć eksplorację Nowego Świata, a także całkowicie odkryć wszystkie lądy Ziemi. Jak wiele zatem zawdzięczamy temu wynalazkowi? Bardzo dużo. Nic więc dziwnego, że również współcześnie nowoczesne liny znajdują szerokie zastosowanie w sporcie, przemyśle, żeglarstwie, rolnictwie czy turystyce: na obozach przetrwania, szkołach survivalu, w harcerstwie, wspinaczce i w wielu innych miejscach.
Na nic zda się najlepszy węzeł, gdy pod wpływem obciążenia pęknie nam lina. Dlatego warto zwrócić uwagę na to, co wiążemy. Współcześnie jest wiele odmian lin, choć główna oś podziału przebiega między linami naturalnymi i syntetycznymi.
Liny naturalne, produkowane z takich surowców jak bawełna czy jutra, często używane są w nietypowych dla nich zastosowaniach: jako ozdoby. Szczególnie bawełniane sznurki, z powodu ich białego koloru i miękkości oraz gładkości w dotyku, przodują pod tym względem. Liny naturalne są popularnym elementem wystroju przestrzeni postindustrialnych czy loftów. Mogą też być używane do dekoracji przedmiotów codziennego użytku, czy tworzenia ozdób. Nie oznacza to jednak, że nie nadają się do pracy. Dużą wytrzymałością charakteryzują się zwłaszcza liny jutowe. Dodatkowo impregnowane naftą, są odporne na gnicie i tak mocne, że z powodzeniem używa się ich w transporcie morskim i drogowym, przemyśle, budownictwie czy rolnictwie.
Po drugiej stronie mamy linę polipropylenową. Wykonanie z nowoczesnego tworzywa sztucznego pozwala uzyskać wyjątkowe cechy. Lina polipropylenowa zwana jest także żeglarską, ponieważ nie tonie, a woda w ogóle nie ma na nią wpływu – nie powoduje kurczenia, ani nie wsiąka w syntetyczne włókna. Ponadto zaletą tego materiału jest także wysoka odporność na inne warunki środowiskowe i atmosferyczne, m.in. na promieniowanie UV, mróz czy środki chemiczne. Nie dziwi więc fakt, że lina polipropylenowa znajduje szerokie zastosowanie w bardzo wielu obszarach.
Wiązanie węzłów jako element kultury
Jak widać z przytoczonych przykładów, zawiązywanie sznurów na różne sposoby jest głęboko zakorzenione w ludzkiej cywilizacji. Dziś kojarzymy tę sztukę głównie ze społecznością żeglarzy, harcerzy oraz ludzi lubujących się we wspinaczkach, jednak w rzeczywistości liny towarzyszą nam niemal od samego zarania dziejów, a gdzie są liny – tam są i węzły, supły i sploty. Potencjał kreatywności ukryty w tej prostej czynności jest bardzo duży, co pokazali nam starożytni mieszkańcy Ameryki Południowej, tworząc pismo kipu. Nie dziwi zatem fakt, że dziś za pomocą lin bawełnianych, jutowych czy innych ozdabiamy przedmioty domowego użytku, tworzymy różnorakie dekoracje, a także konstrukcje w ogrodzie, na działce czy w leśnym obozowisku. Węzeł ma utrwaloną symbolikę – nie bez powodu powstał w języku frazeologizm związany z Węzłem Gordyjskim. O tym, jak szerokie zastosowania mogą mieć nowoczesne liny, świadczy także mnogość różnych typów wiązań, z których każde ma swoją historię i zastosowanie – każde bez wyjątku wymaga jednak odpowiednio mocnych lin, aby spełniać swoją funkcję.
7 maja 2020
Bardzo przydatny wpis, także interesuje się linami żeglarskimi