Spis treści
Wielkanoc to połączenie tradycji chrześcijańskich i radości z nadchodzącej wielkimi krokami wiosny. Wiele zwyczajów związanych jest z symboliką nowego życia i budzącą się z zimowego snu przyrodą. Ale czy w każdym kraju obchody tych dni są takie same? Najprzyjemniej byłoby sprawdzić to na własnej skórze i zaplanować wyjazd, jednak ostatnio sytuacja na świecie bardziej zachęca do zostania w domu. Z tego względu postanowiliśmy przybliżyć w tym tekście, jakie zwyczaje wielkanocne praktykuje się w różnych zakątkach naszej planety.
Wielkanoc – ruchome święto
Ustalenie dokładnej daty Wielkanocy okazało się niełatwym zadaniem. Problem polegał na tym, że w dawnych czasach stosowano inny system kalendarzowy oparty nie tylko na ruchu obrotowym ziemi, ale także na fazach księżyca. Wiadomo, że ukrzyżowanie Jezusa miało miejsce trzy dni przed żydowskim świętem Paschy, które obchodzono zawsze podczas pierwszej wiosennej pełni księżyca. W jaki sposób umiejscowić to wydarzenie w kalendarzu słonecznym? Nad rozwiązaniem tej matematyczno-astronomicznej zagadki głowiło się wiele osób, dlatego na soborze w Nicei w 325 roku przyjęto, że najlepiej będzie, jeśli Wielkanoc pozostanie świętem ruchomym, odbywającym się w następną niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. W tym roku jest to 12 kwiecień.
Triduum Paschalne
Dla najwierniejszych katolików Wielkanoc to najważniejsze święto w roku, związane ze zmartwychwstaniem Jezusa. Celebracja tego dnia rozpoczyna się już siedem dni wcześniej w Niedzielę Palmową, a okres ten nazywany jest Wielkim Tygodniem. W tym czasie wierni licznie gromadzą się w kościołach, a szczególnie w Wielki Czwartek, kiedy to wspomina się Ostatnią Wieczerzę, Wielki Piątek – dzień śmierci Jezusa, Wielką Sobotę, która jest momentem wyciszenia i oczekiwania oraz w Niedzielę Zmartwychwstania. Jest to szczególny okres nazywany Triduum Paschalnym.
Uroczyste procesje
W wielu krajach świętowanie przenosi się na ulicę. Organizowane są uroczyste procesje. W Hiszpanii takie pochody mają miejsce przez cały okres trwania Wielkiego Tygodnia, podczas których członkowie bractw (ubrani w charakterystyczne stroje – białe szaty ze stożkowatym kapturem zakrywającym całą twarz) niosą pięknie zdobione platformy, zwane pasos, obrazujące wydarzenia związane ze zmartwychwstaniem Jezusa.
Podobny zwyczaj panuje w Gwatemali, gdzie również pojawiają się orszaki z platformami. Mieszkańcy, niektórych miast na to wydarzenie przygotowują specjalne, kolorowe dywany na ulicach. Wykonane są przede wszystkim z piasku, kwiatów, owoców i bibułek. Do pracy zaangażowane są całe rodziny, aby stworzyć te niecodzienne dzieła sztuki, które przed procesją zachwycają uczestników, a w trakcie pochodu zostają po prostu rozdeptane.
Jajka – symbol Świąt Wielkanocnych
Praktycznie w każdym kraju Wielkanoc związana jest z niepozornym produktem spożywczym. Jajka są powiązane z motywem zmartwychwstania Jezusa, jako symbol odrodzenia i nowego życia. Z tego względu pojawiają się na wielu stołach w postaci dekoracji czy składnika przeróżnych potraw, ale także są elementem niezbędnym do wielkanocnych zabaw.
Jajka jak malowane
Początkowo jajka barwiono tylko na kolor czerwony, który miał symbolizować krew Chrystusa. Z biegiem czasu techniki zdobienia rozszerzały się, a restrykcyjne podejście do kolorystyki pozostało tylko w niektórych krajach np. na Cyprze. Jaja przybierały różne barwy, początkowo do farbowania wykorzystywano naturalne składniki takie jak łupiny cebuli czy sok z buraka. Obecnie dzięki barwnikom spożywczym gama kolorystyczna znacznie się poszerzyła. Jajka można pomalować farbami, oklejać naklejkami lub wydrapywać w nich różne wzory.
Zwyczaj ten szczególnie odpowiada najmłodszym, którzy podczas dekoracji mogą dać upust swojej kreatywności, ale także amatorskim artystom, którzy w chorwackim mieście Koprivnica tworzą przepiękne, sielankowe krajobrazy na specjalnie przygotowanych, prawie dwumetrowych pisankach. Od 12 lat dzieła powstają w ramach projektu “Pisanka od serca” i są wysyłane do innych miast na świecie jak symbol przyjaźni.
Bitwa na jajka
Wszystkie pięknie udekorowane jajka muszą być gotowe przed Niedzielą Zmartwychwstania, ponieważ będą wykorzystane jako świąteczna broń w wielkanocnej bitwie. Na szczęście nie jest to prawdziwa, a symboliczna batalia. Walatka, bo tak nazywa się ta zabawa, to gra w której członkowie rodzin i bliscy łapią w dłoń jedną z pisanek, a następnie uderzają nią w jajko przeciwnika. Pojedynek wygrywa osoba, której broń nie zostanie uszkodzona, czyli nie zbije się skorupka. Zwycięstwo oznacza szczęście i dostatek przez cały rok, a przegrany na pocieszenie może zjeść swoje jajko.
W ten sposób Wielkanoc urozmaicają ludzie wielu europejskich krajów. Zwyczaj jest znany w Niemczech, Szwajcarii, Rumunii czy Chorwacji. Co ciekawe w Bułgarii tradycyjna bitwa na jajka trwa o wiele dłużej niż tylko w jeden dzień, dlatego mieszkańcy wszędzie zabierają ze sobą kolorowe jajka, ponieważ do pojedynku może dojść w każdej chwili.
Niecodzienne zastosowanie
Pisanki nie zawsze służą tylko jako narzędzie do walki. Starannie ozdobione są świetnym elementem dekoracyjnym, dlatego często ozdabiamy nimi świąteczny stół czy, jak to ma miejsce u naszych sąsiadów zza miedzy, drzewa. Podobny zwyczaj istnieje w Bułgarii, gdzie mieszkańcy przystrajają gałązki, ale tylko jajkami pomalowanymi na czerwono.
Inaczej symbol nowego życia wykorzystuje się w Meksyku. Po pozbyciu się zawartości jajka ze skorupki, farbuje się je i wypełnia confetti, a otwór zakleja ozdobnym papierem. W ten sposób powstają cascarones, czyli wielkanocne piniaty, które, choć może nie jest to takie oczywiste, idealnie nadają się do rozbicia na czyjejś głowie. Zwyczaj ten pochodzi z Hiszpanii i jest również wykorzystywany podczas karnawału, sylwestra czy Dnia Ojca.
Jajka są też wykorzystywane do niecodziennego konkursu przeznaczonego dla dzieci, który odbywa się na trawniku w Białym Domu w Wielkanocny Poniedziałek. Wydarzenie organizuje prezydent Stanów Zjednoczonych, a polega ono na turlaniu jajek za pomocą dużej drewnianej łyżki. Podobna zabawa znana jest także mieszkańcom Szkocji czy Danii, gdzie na trawiastych wzgórzach sprawdza się, czyja pisanka nie tłukąc się stoczy się najszybciej.
Tradycyjne jedzenie
Wielkanoc kończy czterdziestodniowy post, dlatego w wielu domach przygotowuje się mięsne potrawy i słodkie wypieki. Nie wszędzie jednak stół ugina się pod ciężarem przeróżnych dań. W USA, gdzie Święta Wielkanocne nie są tak uroczyście obchodzone jak chociażby Boże Narodzenie, Dzień Dziękczynienia czy Niepodległości, część mieszkańców woli wybrać się do restauracji niż spędzać długie godziny na przygotowaniu potraw.
Z koszyczkiem do kościoła
Święta Wielkanocne w Polsce nie mogą się odbyć bez poświęconych pokarmów, które spożywa się podczas śniadania wielkanocnego. Tradycyjnie w Wielką Sobotę całe rodziny udają się do kościoła z przystrojonymi, wiklinowymi koszyczkami pełnymi jedzenia, gdzie zostaną pokropione wodą święconą. W każdym koszyku obowiązkowo powinny znaleźć się takie składniki jak: jajka, chleb, wędlina, babka, baranek (z masła, cukru lub ciasta), sól i pieprz, chrzan. Z tym zwyczajem można się jeszcze spotkać w Chorwacji, w niektórych regionach Słowenii, południowej części Austrii czy Bawarii.
Popisowe danie
Praktycznie każdy kraj posiada swoje narodowe danie, które przygotowuje na Wielkanoc. W Polsce gotuje się żurek na zakwasie, który podaje się z kiełbasą i ugotowanymi na twardo jajkami. Grecy również stawiają na zupę z podrobami jagnięcymi i warzywami z sosem jajeczno-cytrynowym. Mageiritsa jest spożywana w nocy po powrocie z kościoła przed Niedzielą Wielkanocną.
Na Wielkanoc nikt nie może odmówić sobie deseru, dlatego rozgrzane piece i piekarniki mają sporo pracy przed świętami. W Hiszpanii piecze się Mona de Pascua, czyli drożdżowe ciasto z ugotowanym jajkiem (w skorupce) w środku. Świąteczne bułki z białym krzyżem na górze to przysmak mieszkańców Anglii. Hot Cross Buns przygotowuje się z przyprawami korzennymi i bakaliami. Włosi postawili na Colomba di Pasqua – wielkanocną babkę drożdżową w kształcie gołębicy udekorowaną lukrem i migdałami.
Desery na Wielkanoc to nie tylko pieczone ciasta, w Finlandii wszyscy na Wielkanoc zajadają się puddingiem, zwanym mämmi, o charakterystycznym ciemnym kolorze. Tradycyjny budyń wykonuje się przede wszystkim ze słodu i mąki żytniej, a podawany jest na zimno ze śmietaną i cukrem.
Wielki francuski omlet
Wielbicieli potraw przygotowanych z jajek z pewnością zainteresuje ciekawy zwyczaj kultywowany we francuskiej miejscowości Haux. Podczas Świąt Wielkanocnych w centrum miasteczka odbywa się wspólne gotowanie gigantycznego omletu. Na specjalnie stworzonej, ogromnej patelni ląduje 5000 jaj. Nad procesem przygotowania posiłku, który trwa nawet do 2 godzin, czuwa kilku kucharzy. Tak przyrządzoną potrawą może najeść się do syta około 1000 osób.
Świąteczna zabawa
Wielkanoc to nie tylko obrzędy religijne i tradycyjne potrawy. Jest to czas wolny od pracy, który można przeznaczyć na rodzinne spotkania czy odpoczynek, ale także na dobrą zabawę. Świeżo zakończony post i budząca się do życia przyroda zachęca do różnorodnych rozrywek i aktywności na dworze.
Słowiańskie lanie wodą
Poniedziałek Wielkanocny w niektórych krajach z pewnością nikomu nie ujdzie na sucho. Od dawna dzień ten jest związany z tradycją oblewania się wodą, która symbolizowała nadejście wiosny, ale także oczyszczenie z grzechów. Chociaż według tradycji oblewano przede wszystkim panny, współcześnie ofiarą wodnej zabawy może stać się każdy bez wyjątku. Do niewinnych zbrodni wykorzystuje się nie tylko wiadra czy dzbanki, ale zwyczajne plastikowe butelki, specjalne zabawkowe pistolety czy wykonane z balonów bomby wodne.
Zwyczaj najbardziej powszechny jest w Polsce, gdzie drugi dzień świąt nazywany jest często “lanym poniedziałkiem”. Śmigus-dyngus jest również obchodzony, w niektórych regionach Czech, Słowacji czy Ukrainy. Węgry również przyjęły tą słowiańską tradycję, jednak oprócz wody wykorzystuje się też perfumy czy wodę kolońską.
Wielkanocne poszukiwania
Najmłodsi przez cały rok wyczekują Niedzieli Wielkanocnej, ponieważ jest to dzień, w którym urządzane są polowania na jajka. Według tradycji wielkanocny zajączek chowa w ogrodzie, a czasem w domu, kolorowe pisanki lub ich czekoladowe zamienniki. Po uroczystym śniadaniu dzieci wyruszają na poszukiwania. Ta dobrze znana zabawa w Niemczech, Francji czy w Stanach Zjednoczonych, nie jest jeszcze powszechna w Polsce, jednak z roku na rok zyskuje coraz więcej zwolenników.
Świąteczna destrukcja
W Wielką Sobotę uczestnicy uroczystych procesji na niewielkiej, greckiej wyspie Korfu stają się świadkami dosyć nietypowego zdarzenia. Z nieba, a w zasadzie z okien pobliskich kamienic, zaczynają spadać czerwone dzbanki. Tłuczące się ceramiczne naczynia wypełnione wodą mają symbolicznie obmyć ziemię z nieczystości i przynieść szczęście. Zwyczaj został prawdopodobnie zapożyczony z Wenecji, gdzie podczas sylwestra wyrzuca się z domu stare naczynia, aby w Nowy Roku mogły się pojawić na ich miejsce nowe, lepsze rzeczy.
Również wystrzałowo świętuje się we Florencji. W niedzielę odbywa się szczególny pokaz na placu przed gotycką katedrą Santa Maria del Fiore miasta pojawia się pięknie zdobiony drewniany wóz. Widowisko rozpoczyna odpalona raca w kształcie gołębicy, która po sznurku wędruje do głównego bohatera zdarzenia. Gdy się spotkają, zebrani dookoła ludzie mogą podziwiać niecodzienny pokaz fajerwerków. Wszechobecny huk i dym dodatkowo urozmaicony jest bijącymi dzwonami.
Odejście od tradycji
Wiele tradycji wielkanocnych jest bardzo podobnych w różnych zakątkach świata. Zdarzają się jednak miejsca, w których zwyczaje są unikatowe i niepowtarzalne. Norwegowie zamienili religijne obrzędy na świąteczne wyjazdy w góry czy na narty, a wolne chwile poświęcają na lekturę dobrego kryminału.
Wielkouchy wielkanocny
Według tradycji na Wielkanoc dzieci są obdarowywane przez zajączka drobnymi upominkami i słodyczami. Zwyczaj ten przybył do Polski z Niemiec i na dobre już zadomowił się w naszej kulturze. Ten niepozorny zwierzak z dużymi uszami w trakcie świąt ma pełne ręce roboty, bowiem czekają na niego najmłodsi z Polski, Niemiec, Austrii i wielu krajów anglosaskich.
W znajdującej się praktycznie na końcu świata Australii dzieci również dostają prezenty. Jednak z powodu panującej tam plagi królików w latach 20. XX wieku, która spowodowała wielkie straty w rolnictwie, zajączek wielkanocny został zwolniony ze swojego stanowiska. Na jego miejscu pojawiło się sympatyczne stworzonko, a mianowicie wielkouch króliczy. Zmianę zaproponowała Rose-Marie Dusting w swojej książce o wielkanocnym bilby, pomysł na historię stworzyła w wieku dziewięciu lat. Rozwiązanie okazało się strzałem w dziesiątkę, zagrożony torbacz szybko przejął wszystkie obowiązki króliczka wielkanocnego.
Finlandia i wiedźmy
Obserwując ulice w Finlandii można zacząć się zastanawiać, czy ktoś nie pomylił dat w kalendarzu. W czasie trwania Świąt Wielkanocnych odbywa się tam zwyczaj łudząco przypominający amerykańskie Halloween. Dzieci przebrane za czarownice i wiedźmy pukają do drzwi sąsiadów, aby obdarować ich ręcznie wykonanymi laurkami i udekorowanymi gałązkami wierzby. W zamian za to mogą liczyć na słodkie upominki. Na tym niewinnym zwyczaju nie kończy się temat związany z czarownicami w Finlandii. Tradycyjnie fińskie rodziny w sobotę palą ogniska, aby płomienie i dym odstraszyły postaci z dawnych wierzeń.
Wielkanoc – palcem po mapie
Niewątpliwe Święta Wielkanocne w wielu kraju mają pewne cechy wspólne. Często są to udekorowane jajka, świąteczne potrawy czy puchate zwierzątko przynoszące prezenty najmłodszym. Podobne tradycje mogą w różnych miejscach przybierać zupełnie odmienny wygląd, dlatego warto zobaczyć je na własne oczy. W tym roku podróże będzie można za pewne odbyć tylko palcem po mapie, dlatego na pocieszenie zdradzimy największy sekret. Niezależnie od położenia geograficznego zawsze jeden mianownik jest wspólny – Wielkanoc to czas wspólnie spędzony w gronie najbliższych.
